‘Osmancık Manileri’

Dr. Öğr. Üyesi Zeki Gürel, Osmancık manilerini gün yüzüne çıkartıp kültürümüze kazandırdı. ‘Osmancık Manileri’ Bir dönem Osmancık’ta edebiyat öğretmenliği yapan, Koyun Baba Vakfı”nın kurucularından olan Dr. Öğr. Üyesi Zeki Gürel’in 40 yıl önce derlediği ‘Osmancık Manileri’ adlı kitabın ön sözünde şu ifadelere yer verilmekte; “Kitaptaki maniler derlenme tarihi itibariyle 40 sene öncesini taşıyor, ama teşekkül tarihleri itibariyle daha da eski olabilirler. Bu manilerdeki bazı yer adları şimdi size yabancı gelebilir, bazı kelimeleri anlamıyor olabilirsiniz. Derlediğimiz manilerin tamamını bu kitabı aldık diyemeyiz. Bazı manilerde edebe mugayir ifadeler vardı, bu manileri şimdilik kitabımızı almadık ama bunlar da hayatın gerçekleri olduğu için söz konusu maniler de dahil derlemelerimizi Osmancık Manileri adlı bir kutunun içinde muhafaza ettiğimiz de burada belirtmeliyiz. Belki ilerde Osmancık'ta Osmancık Araştırmaları Merkezi kurulur biz de elimizdeki malzemelerimizi oraya bağışlarız diye ümit ediyoruz. Kaynak kişilerin adlarını da verdik. Bizim derleme yaptığımız yıllardan bu yana geçen 40 yıl içerisinde daha nice yeni maniler üretilmiştir. Bu kitabın ortaya çıkmasında derlemeleri benimle birlikte yapan talebelerime, onlara da onlara dağarcıklarındaki manileri söylemekten yazmaktan çekinmeyen Osmancıklı hemşerilerime teşekkürü bir borç biliyorum. Osmancık manilerinden bir kısmının Osmancık ve Çorum yöresinde söylenen türkülerin sözleri olduğunu görüyoruz. Bunlara en güzel örnek; “Yeşilim yeşilim yeşilim aman Ben kaybettim eşimi üşüdüm aman” Nakaratları hariç beş bentten meydana gelen Yeşilim Türküsünün sözleri arasında yer alan şu manilerdir: Bahçelerde patlıcan Kucağıma toplacam Eller yarim dedikçe Ben hırsımdan catlıcam Deniz dibi bandırma Benim yârim candarma Candarmanın yediği Şeker ile dondurma. Bazı Osmancık manilerinin de milli ve mahalli oyunların sözleri olduğunu biliyoruz. Bu tespitimizi örnek olarak “Fidayda” oyununun sözlerini verebiliriz. “Fidayda” kızlar tarafından düğünlerde oynanan bir oyundur. Bu oyun her ne kadar “Ankara Fidaydası”na farklı sözleri ve farklı oyun figürleri itibarıyla Osmancık /Çorum yöresine aittir. Bu oyunun sözleri arasında yer alan iki mani şöyledir. Dama bulgur sererler Çıkma boyun görerler Saçların tel tel olmuş Sırma diye örerler Gidiyom gidemiyorum Ben yarsız edemiyom Yari cahil ben cahil Bırakıp gidemiyom Maniler arasında ‘Ramazan Manileri’nin özel bir yeri vardır. Bu maniler çoğu zaman Ramazan'da sahurda davulcular tarafından davul eşliğinde besteli bir şekilde söylenirler. Osmancık manileri arasında da Ramazan Manileri bulunmaktadır. Bir de Osmancıklı şairlerden Muharrem Meral hocanın yazıp yayınladığı Ramazan Manileri var. İşte geldi ramazan Oruç tut Allah’an Cennette köşk verirler Kuvvetli ise iman Mevlam kullarım desin İbadeti sevdirsin Böyle mutlu günlere Sağ selamet erdirsin. Osmancık'ta mani yazan demeyelim de mani söyleyen bir şairi de var. 1931 yılında Kuzhayat köyünde dünyaya gelen Zeliha Aslaner halk arasında Guzyatlı adı ile bilinip tanınmaktadır. Aşıkbükü köyü için bir monografi hazırlayıp bunu da kitap olarak yayınlayan Aşıkbikü köyünden Fethi Arslaner, Guzyatlı’dan 24 mani derlemiştir. Guzyatlı’nın manileri genellikle sosyal içerikli ve sosyal tenkit ağırlıklı konular üzerinde yoğunlaşmaktadır. İşte o maniler: Kundurası titirek Sırtında yeşil ipek Evlenemez korkma Sündüş Puruşuk s…lü köpek Evlerinin yaması İnce belin kaması “Türküye meraklıdır Mecit Bey’in anası İşlikte dokurlar bezi Kabağa katmışlar tuzu “Türkü’ye çok meraklıdır Ziya’nın büyük kızı Damda kır atın terki Semere çeker kürkü Batsan gitsen a Sündüş Çalınacak bu türkü Köyünde ırmak akar Köylü seyire bakar Kayadaki çullara Sağsaklar yuvan yapar Al bahçeden naneyi Sal Meliha danayı Nerde buldun kız Fadik Çağışlalı Meme’yi İskilip’in tuzuna Kar serper buzuna Türkü yakmak yasak mı Kör imam’ın kızına Şu Hamdi’nin katırı Sayılmıyor hatırı Emine kız vermiyor Firdevs kızın hatırı Bahçelerde kayısı Kuzyat’da dayısı Kızlar size varmıyor Yedi dağın ayısı Süpürge bağlısına Nazım’ın avlusuna Vur Emine balyozu Nazım’ın dağlusuna Galtaman’ın uçları Civciv öter kuşları Bohçayı boş gönderir Karahmed’in açları Mendilin beyazına Arpanın siyezine Salla Kamil ... Sabahın ayazına Bahçelerde menüğü Yal yemez enüğü Türküye pek meraklıdu Şu Emsal’in Dönül’ü Yazı yazdım kilime Kızın adı Halime Bayram konak yaptırmış Halime de geline İlimonun taşadır Çuk yastığın başadır Ne kadar lokum yedirsen Emeklerin boşadır. Enise’nin saçları Pırıl pırıl uçları Düğünü geri koydu Sakarların açları Dere boyun deresi Sorun köylük neresi Avlağı’da yayılan Çıkı Mıstık düvesi Armudun dibi taşlı Enise’nin gözü yaşlı Kör olası Çıkı Mıstık Düğünü koydu başlı Yanı yandan aşağı Emine dökmüş kuşağı Aşıkbükü muhtarı Eloğlundan aşağı Dut dibinde karınca Kaşık batmaz pirince Ne diyeceksin Güllü Karakola varınca Evinin asmasına Acente basmasına Güllü meraklıdır Avrupa basmasına Cemin temel eşiyor Köylü buna şaşıyor İki karı almışta Kıral gibi yaşıyor (Arslaner, 2016: 276-281) Osmancık'ta maniler genellikle köylerde yapılan düğün eğlencelerinde kadınlar arasında karşılıklı söylenir. Kızların ve oğlanların birbirine söyledikleri maniler de vardır. Kızların oğlanlara söylediği manilerden biri şöyledir. Anbar altı aralık Kızlar beş bin liralık Oğlanları sorarsan Denizde kokmuş balık Oğlanların söylediği manilere bir örnek: Bir su içtim buz gibi Kızın gönlü var gibi Kızın gönlü var ise Beşi birlik nal gibi Osmancık manileri arasında cinaslı mani diyebileceğimiz örneklere de rastlamaktayız. Oh olsun oh olsun Kaş yay kibrik oh (ok) olsun Dostlar der yazık oldu Düşman der yazık oldu Kendin çöz kendin tara Değmesin el başına Ben yârime kavuştum Darısı el başına Osmancık folklorunde “bilmece”ler de önemli bir yer tutmaktadır. Her ne kadar bu husus ayrı bir çalışma konusu ise de biz burada; Osmancık'ta “mani” şeklinde sorulan bilmece örneklerine de yer vermek isteriz. İşte o bilmecelerden biri: Annesi yaylam kadın Babası büklüm hoca Kızı güzellerden güzel Oğlu meclislerde gezer Bu bilmecenin cevabı “Şarap”tır. Ancak bu bilmecede her mısrada aynı zamanda ayrı birer bilmece olarak ta sorulmaktadır: Annesi yaylam kadın (Üzüm deveği), Babası büklüm hoca ( Üzüm deveğinin çubuğu), Kızı güzellerden güzel (Üzüm), dür. Bu tür bilmeceye bir örnekte şudur: Dağda çağlayan duydum Suda Süleyman gördüm Köpük saçan taş gördüm Tuzsuz pişen aş gördüm (Balta, balık, sabun, süt) Ancak bu örnekte bir önceki örnekten farklı olarak aynı varlık üzerinden hareket edilmediği görülmektedir. Bir öncekinde bütün mısralarda anlatılanlar “üzüm”le ilgiliydi. Osmancık manileri ile ilgili olarak Osmancık’ta Koyun Baba Mahallesi’nde oturmakta olan bir hanımefendi ile 1982 yılında yaptığımız mülakatı birlikte okuyalım istiyoruz: İyi günler efendim. İsterseniz hemen başlayalım. Toplumumuzda maniler genellikle nerelerde söylenir? Maniler ya çalışma tarlalarında ya da evlerde söylenir. Çalışma tarlalarında ya sabah işe başlarken ya da usandığımız zaman söylenir. Evlerde ise ya düğünlerde ya da bayram şenliklerinde ya da toplulukta el işleri yapılırken söylenir. Çalışma tarlalarında manileri söylemedeki maksadınız ve söyleyiş tarzınız nedir? Bizim manileri söylemedeki maksadımız zamandan zamana değişiyor. Örneğin, sabah işe başlarken kişileri daha bir iştahla işe başlatmak, öğleyin yorulmuş insanlara yorgunluğunu unutturup neşelendirmek için söylüyoruz. Söyleyiş tarzımız ise ya iki kişi arasında ya da iki grup arasında atışma şeklinde oluyor. Manileri seçişiniz bulunduğunuz zamana ve yere göre değişiyor mu? Tabi değişiyor. Örneğin öğle yemeği yanaşmışsa: Maniyi baştan söyle Kalemi kaştan söyle Karnının açlığını Aştan, ekmekten söyle Ya da sabahsa: Orak attım tepeye Gel parlaya parlaya Nerde güzel varışa Gelsin bizim tarlaya Gibi maniler seçilir. Maniye başlarken hangi manileri söylüyorsunuz? Armudu taşlayalım Dibinde kışlayalım Ela gözlü sevdiğim Maniye başlayalım Ve ikinci kişi devam eder: Duvarda ceket asılı Cebinde gül basılı Benden mani istersen Yüz elli teliz basılı Karşınızdaki kişi ya da grup sizin maninize uygun bir mani bulamazsa siz ne yapıyorsunuz? Biz hemen onun mani bilmediğini belirtecek bir mani söylüyoruz: Koyun gibi sürünüz Mani bilmez biriniz Bir mani de siz söylen Çürüdü mü diliniz Karşı grup da mani bildiğini belirtmek için hemen bir mani söyler. Örneğin: Kar yağıyor yağıyor Cami duvarlarına Ben daha başlamadım Mani çuvallarına" der. Eğer karşınızdaki yanlış mani söylerse hangi manileri söylersiniz? Hemen başlar ve şunu söyleriz: İnce çayır yolarım Parmağıma dolarım Söylersen mani söyle Saçlarını yolarım Veya: Oy huluma huluma Peynir koydum tuluma Söylersen mani söyle Köpek gibi uluma Tabi o da hemen bize bir karşılık verir: Don taşının üstünde Lastik/rastık çeker kaşına Akşam kocana söylersen Vurunca öldürü kel başına Eğer siz karşıdaki kişinin manisine uygun bir şey bulamıyorsanız ne yapıyorsunuz? Hemen ya onun manisini değiştirerek uyduruyorum ya da uyduramazsam konuyu değiştiriyorum. Karşıdakilerin manilerini beğenmesi için nelere dikkat ediyorsunuz? Hemen el kol hareketleri ile telaşla: Mani benim ezberim Kan ağlıyor gözlerim Nazlı yârin yolunu Akşam sabah gözlerim Osmancık manileri arasında aile içindeki atışmalar da dikkati çekmektedir. Bunlar genellikle kaynana-gelin veya gelin-görümce arasında olmaktadır. Mesela kaynana, geline: Gelin diye sana baktım Boğazına altın taktım Gelir gelmez ne tez bıktın İstemiyom diyon kaynana Gelin de bunun üzerine: Ak pamuk olmadın mı? Dollara konmadın mı? A zalim kaynana sen Hiç cahil olmadın mı? der. Gelin, görümcesine: Ot yolarım yolarım Parmağıma dolarım Çok söyleme görümce Saçlarını yolarım Diyorsa; görümce de geline Irmağın kenarında Su tuttum batlıcana Ne bakıyon kız gelin Benzettin mi kocana? Der. Maniler kızlarla delikanlılar arasında atışma şeklinde geçiyorsa, kızlar oğlanlara şunlara benzer maniler söyler.: Ambar altı aralık Kızlar beş bin liralık Oğlanları sorarsan Şişe de kokmuş balık Bahçeleri sekili Top karanfil ekili Benim sevdiğim oğlan Yeni taramış kekülü Ben varmam inekliye Aynası sinekliye Mevlam beni yazsın Boynu kıravatlıya Delikanlılar da kızlara şu manilerle cevap veririler.: Bir su içtim buz gibi Kızın gönlü var gibi Kızın gönlü var ise Beşibirlik nal gibi Köprüye kalıp yapılacak Üstüne beton atılacak Şu Osmancık’ın kızları Beş bine satılacak Eski ayva yeni nar Darıldın mı nazlı yar Sen küsersen ben küsmem Senden başka kimim var Osmancık’ta mani atışmaları sırasında “taşlama” özelliği taşıyan manilerde söylenir. Bunlara örnek verecek olursak: Elime aldım tut sepeti Eni eniverdim dutluğa Senin gibi maniciyi Sokuverdim taşlığa Ekmek verdim dazuya Aldı gitti yazuya Ben manimi vermeyim Senin gibi cazuya Tuğla tuğla gezerim Tuğlaları ezerim Senin gibi maniciyi Ayağımın altında ezerim. A benim bahtı yârim Gönülde tahtı yarim Yüzünde göz izi var Sana kim baktı yarim Abana peş olayım Yanına eş olayım Çubuk tutan eline Fermanlı kuş olayım Acem şallı dört önden Vaz mı geçtin yar benden Vaz geçtiğin bilseydim Ahtım alırdım senden Adada keklik gezer Bastığı yeri ezer Varman kızlar çobana Elinde değnek gezer Adalarda ak tavuk Taş attık vuramadık Oğlan yangın kız yangın Bir çare bulamadık Ağaçlarda kestane Dökülür dane dane Sevgiline mektup gönderirsen Hükümet caddesinde postane Ağlarım ben gülemem Gözyaşımı silemem Sen benim ol sevdiğim Başka bir şey dilemem Ahladın başındayım On altı yaşındayım Eğer beni sorarsan Kızların peşindeyim Ak bıçak kara bıçak Babam dükan/dükkan açacak Evlenmeyin bekarlar Naylon kızlar çıkacak Ak bölürce pişirdim Toprak tenceresinde Gel yârim konuşalım Mutfak penceresinde Ah kahat sarı kahat Ağlarım saat saat Sen orada ben burada Nasıl canın rahat Ak iğne gök iğne Gök iğne ak deme Söylersen mani söyle Türlü türlü halt etme Ak iğnenin poladı Tülbentini kim doladı Şu Osmancık’ın içinde Gönlüm seni diledi Ak ineğin poladı Tülbentim kim doladı Osmancık’ın içinde Gönlüm seni diledi Ak kapı kara kapı Hançerin gümüş yapı Seni benden ayıran Sürünsün kapı kapı Ak koyun meler gelir Dağları deler gelir Yalnız yatanların Aklına neler gelir Ak pamuk olmadın mı? Dallara konmadın mı? A zalim kaynana sen Hiç cahil olmadın mı? Ak tülbentim yuydurmam İçine gül koydurmam Sevmediğim oğlana Nikahımı kıydırmam Ak üzümden ak olmaz Kara üzümden bağ olmaz Osmancık’tan yar sevenin Yüreğinde yağ olmaz Ak yayığın ayranı Bu gün kurban bayramı Ahmet gitti davara Kızlar etsin bayramı

‘Osmancık Manileri’

Dr. Öğr. Üyesi Zeki Gürel, Osmancık manilerini gün yüzüne çıkartıp kültürümüze kazandırdı.

ALES sonuçları açıklandı!

Ömer Derindere Fen Lisesi Zeka Oyunları Şampiyonasında Türkiye Finalinde

DOKAP tarafından desteklenecek projelerin imza töreni gerçekleştirildi

Amasyalı öğrenciler okulda ata tohumu ekip fide yetiştirdi

Geleceğin Baristaları ve Kahve Tutkunları KBÜ’de “Temel Barista Eğitimi” Aldı

Kastamonulu öğrenciler Makedonya ve Almanya’da staj yapacak

Uluslararası öğrenciler iş dünyasıyla buluştu

Teknoloji ile buluşan kütüphanede okurlar tarihe yolculuk yapıyor

Down Cafe’nin “özel” garsonları mutluluk dağıttı

23 Nisan’ı şenlik havasında yaşadılar